هرچند تالاب ها زمانی بهترین تفرجگاه­های ایران به شمار می­رفتند، ولی در اثر عواملی همچون مدیریت غیرکارا، تعارض انسان-تالاب، تعارضات اجتماعی و عوامل طبیعی، بسیاری از آنها امروزه خشک شده و از بین رفته­اند. مقاله حاضر با هدف ساماندهی تالاب هشیلان کرمانشاه از طریق ظرفیت­سازی و مشارکت اجتماعی، بر اساس یافته­های حاصل از اجرای طرح ساماندهی تالاب هشیلان با رویکرد ظرفیت­سازی اجتماعی انجام شده است. شیوه پژوهش، مشارکتی با کارکرد تحقیق در عمل است. جامعه آماری پژوهش، نهادهای محلی و دولتی و همچنین زنان و مردان روستاهای حوضه تالاب مخصوصاً روستاییان هشیلان است. برای ساماندهی تالاب هشیلان، از ابزار سیپا (برقراری ارتباط، آموزش و آگاهی عمومی) به عنوان ابزاری برای ظرفیت­سازی و مشارکت اجتماعی استفاده شد. برای برقراری ارتباط با جامعه و نهادهای محلی و دولتی در جهت برجسته‏سازی اهمیت تالاب، جشنواره­ای برگزار و کارگاه­های آموزشی برای مردم روستای هشیلان اجرا شد. همچنین در راستای ارائه برنامه­های راهبردی، نشست­هایی با معتمدان محلی تدارک دیده شد و از طریق پرسشنامه موردبررسی قرار گرفتند. داده‏ها با نرم افزار SPSS26 تحلیل شدند و تکنیک SWOT مورد استفاده قرار گرفت. طبق نتایج، برقراری ارتباط، آموزش، آگاهی و همچنین برگزاری جلسات آموزشی، مهم ترین عوامل مؤثر در حفاظت و حمایت از تالاب هشیلان به دست آمدند. همچنین توسعه گردشگری و بهره­برداری پایدار می تواند نقش مهمی در توانمندسازی جوانان روستایی و کسب درآمد پایدار داشته و زمینه را برای کاهش مهاجرت آنها به نقاط اطراف فراهم کند.

1چکیده: محوطه­ های تاریخی و سایت های باستان­شناسی از طرفی متاثر از تغییرات و مداخلات ناشی از توسعه­ های بی­ضابطه و از طرفی با حفاظت صرف، بدون ارائه راهکارهای عملیِ تدوام حیات، در معرض پدیده­ های مخرب هستند. ایجاد تعامل سازنده ما بین توسعه و حفاظت در محوطه های تاریخی، بخصوص محوطه هایی که در مجاورت و یا در فاصله نزدیکی از جوامع محلی واقع شده اند، شرایط را برای حفاظت دائم این میراث و ارتقا کیفیت زندگی جوامع محلی پیرامون فراهم خواهد کرد. این پژوهش تلاش برای تبیین جایگاه حفاظت و توسعه در محوطه­های تاریخی و چگونگی رابطه آن ها دارد که درصورت پاسخگویی به پرسش های زیر حاصل خواهد شد. چگونه می توان رابطه ای مکمل میان حفاظت و توسعه در محوطه های تاریخی برقرار کرد؟ چگونه توسعه پایدار می تواند به عنوان ابزاری موثر در حفاظت از محوطه های تاریخی عمل کند؟ این تحقیق با رویکرد کیفی و راهبرد تفسیری-تاریخی، بر اساس مطالعات و تحقیق پیرامون نظریات، منشورها و کنوانسیون ها در زمینه حفاظت، توسعه و محوطه های تاریخی انجام شده است؛ و با مد نظر قراردادن رابطه حفاظت و توسعه در محوطه های تاریخی، سعی بر اثباتِ امکانِ سوق دادنِ رویکرد حفاظت صرف یا توسعۀ یک جانبه، به حفاظت و توسعه پایدار به صورت توامان دارد، که با ارتباط مناسب و پیشبرد همزمان آن­ها در یک راستا با هدفی مشترک، و با مدیریت دقیق تغییرات، محقق خواهد   شد؛ که با پررنگ شدنِ نقش جوامع محلی در حفاظت از محوطه ­های تاریخی، توسعه پایدار محوطه و جامعه محلی از طریق مدیریت دقیق و یکپارچه و توسعه گردشگری خلاق، رقم خواهد خورد، و بدین صورت حفاظت از محوطه تاریخی به امری تداومی تبدیل خواهد شد.

وقتی در سپتامبر سال 2000 بیش از 1890 تن از سران دولت های جهان، گرد هم آمدند تا اهداف هزاره سوم را تصویب کنند، مشخص گردید که ما در حال ورود به دورانی هستیم که اساسا مفهوم و نگرش به توسعه، دستخوش تحول ساختاری شده است. زیرا دوران توجه یک بعدی به مقوله ی توسعه که به تولید ناخالص ملی الویت می بخشد، به سرآمده و ما باید به کیفیت زندگی مردم و پایداری در محیط زیست بیاندیشیم. در دنیایی که فعالیت های نابخردانه انسان ها لطمات جبران ناپذیری به گونه های گیاهی جانوری زده است، طبیعتا طراحی رویه ای برای دستیابی به توسعه پایدار که بتوان در چارچوب آن منابع محدود و غیرقابل جایگزین را مدیریت کرد، امری لازم و اجتناب ناپذیر قلمداد می شود. در این مقاله ضمن تبین مفاهیم توسعه، توسعه پایدار و محیط زیست، تاثیر انسان بر محیط زیست و نقش مبارزه با تغییرات آب و هوایی در توسعه پایدار را تحلیل نموده و در نهایت فرصت ها و چالش های جهانی شدن برای توسعه پایدار از منظر حفظ محیط زیست و هم چنین ارتباط محیط زیست با توسعه پایدار در ایران را مورد بررسی قرار می دهیم.

طی سال‏های اخیر، عوامل متعددی باعث ناپایداری مناطق حفاظت شده در کشور شده‏اند که از آن جمله می‏توان به مواردی نظیر دخالت نهادهای مختلف در اداره این مناطق، گردشگری بی‏رویه، چرای غیراصولی، تخریب زیستگاه‏ها و غیره اشاره کرد. منطقه حفاظت شده اشترانکوه از جمله مناطق یاد شده است که به دلیل فقدان نظارت کافی، کارایی پایین پروژه‏های محلی، عدم برنامه‏ریزی دقیق برای حفاظت از عرصه‏های طبیعی، مشکلات اقتصادی و معیشتی جوامع محلی، بهره‏برداری از معادن، ضعف مشارکت اجتماعات محلی و نظایر این با ناپایداری در ابعاد مختلف مواجه است. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با بهره‏گیری از رویکرد حکمروایی خوب به تحقق توسعه پایدار منطقه حفاظت شده اشترانکوه کمک گردد. روش پژوهش مبتنی بر روش علّی است. در گردآوری داده‏ها از شیوه‏های اسنادی و پیمایشی استفاده شده است. به این منظور برای جمع‏آوری داده‏های مورد نیاز پژوهش از پرسشنامه استفاده شده است. پایایی داده‏های حاصل از پرسشنامه از طریق محاسبه آلفای کرونباخ انجام شده است. تحلیل داده‏ها بر اساس روش کمی (آزمون‏های آماری توصیفی و استنباطی) انجام شده است. بدین منظور به بررسی میانگین، انحراف معیار و ضریب تغییرات هر یک از متغیرهای پژوهش جهت بررسی تطبیقی ابعاد پژوهش پرداخته شده است. برای بررسی نرمال بودن داده‏ها از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف، و جهت بررسی میزان همبستگی داده‏ها از آزمون دی‏سامرز استفاده شده است. قلمرو تحقیق، منطقه حفاظت شده اشترانکوه است که در استان لرستان واقع شده است. یافته‏ها نشان می‏دهد که وضعیت حکمروایی در محدوده مورد مطالعه بر اساس طیف لیکرت در مقیاس ضعیف و میزان پایداری در وضعیت متوسط قرار دارد. نتایج پایداری نشان دهنده وضعیت مناسب بعد اجتماعی- فرهنگی و وضعیت متوسط سایر ابعاد است. یافته‏های پژوهش، حاکی از وجود یک رابطه نسبتاً مستقیم بین رویکرد حکمروایی خوب و توسعه پایدار در محدوده مورد مطالعه است.